Η διάσωση του "Κώδικα του Ιωάννου Οικονόμου του Λαρισσαίου" από την Μηλιώτικη οικογένεια Αντωνιάδη

Η παρούσα ανάρτηση είναι αφιερωμένη στην ιστορία της διάσωσης του "Κώδικα του Ιωάννη Οικονόμου του Λαρισσαίου" από τον Μηλιώτη Αντώνη Αντωνιάδη και τον υιό του Γιάννη, όπως αυτή περιγράφεται από τον τελευταίο στην εισαγωγή του "Επιστολαί διαφόρων...", του κώδικα του Ι. Οικονόμου, δηλαδή, όπως τον εξέδωσε, το 1964, ο Γ. Αντωνιάδης.

Εικόνα 1: Το εξώφυλλο του Κώδικα του Ιωάννου Οικονόμου. όπως το εξέδωσε ο Γιάνης Αντωνιάδης το 1964.

Εικόνα 2: Η προμετωπίδα του βιβλίου.

 Η ιστορία μας ξεκινά από τον Δημήτριο Αντωνιάδη, πατέρα του Αντώνη και παππού του Γιάννη. Ο Δημήτριος Αντωνίου Αντωνιάδης, γεννήθηκε στις Μηλιές το 1822, τελευταίος μαθητής και "ομοδίαιτος" επί μια δεκαετία του Κωνσταντά, ελληνοδιδάσκαλος και προεστός των Μηλεών, πέθανε την 6η Ιουλίου 1912 σε ηλικία 90 ετών. Να πως περιγράφει ο Γιάννης Αντωνιάδης τον πατέρα του και τον παππού του (σελ. κζ΄): "Ο Αντώνης Αντωνιάδης είδε το φως στις τρεις Αβγούστου 1863 στις Μηλιές, στο φωτισμένο με την πλούσια σχολή χωριό, τους μεγάλους ιερωμένους δάσκαλους Άνθιμο Γαζή, Δανιήλ Φιλιππίδη, Γρηγόριο Κωνσταντά, στη λέφτερη μικρή πολιτεία με τον πανέξυπνο λαό, από πατέρα το Δημήτρη του Αντωνίου(...) εληνοδάσκαλο, πιστόν, έμπιστον, επιστήθιο μαθητή του Γρ. Κωνσταντά, που ξεψύχησε στην αγκαλιά του. Ο βαθειά μορφωμένος παπούς μου έκλεισε τα μάτια του Κωνσταντά. Εφπορος, όπως κ΄οι τέσερες αδελφοί του, κτηματίας, προύχοντας των Μηλεών, δημογέροντας, ταξιδεμένος ως την Πόλη και τη Ρωσία, ο Δημήτρης Αντωνιάδης θυσίασε την περιουσία του για το χωριό του, είχε παντρευτεί την Κατερνιώ Αρέθα, κόρη του δημογέροντα στον Αγιο Γεώργιο Νηλείας του Πηλίου Κωνσταντή Αρέθα, με το πλούσιο, περήφανο, πηλιορείτικο σόι, τ' Αρεθέϊκο, γιατρόσογο, με δράση ως την Πόλη και τη Ρωσία, π' ακόμα διατηρεί ρίζες πάνω από τρεις αιώνες." 

Εικόνα 3: Ο Δημήτριος Αντωνιάδης σε προχωρημένη ηλικία (1909). Τη φωτογραφία παραχώρησε στη Δ.Β. Μηλεών ο εγγονός του Γιάνης Αντ. Αντωνιάδης μαζί με το εξής σύντομο ιστορικό:"ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ γεννηθείς εν Μηλεαίς τω 1822, τελευταίος μαθητής και ομοδίαιτος επί δεκαετίαν του Κωνσταντά, ελληνοδιδάσκαλος και προεστός των Μηλεών, απέθανε την 6ην Ιουλίου 1912 εις ηλικίαν 90 ετών. Ανωτέρω η εικών του (1909) προσφερθείσα ευγενώς υπό του εγγονού του, ιατρού εν Αθήναις Γιάνη Αντων. Αντωνιάδου με το παρών ιστορικό σημείωμα."

Για τον πατέρα του, Αντώνη, ο συγγραφέας σημειώνει: "Από εθελοντής δεκανέας, ίσαμε συνταγματάρχης, ο Αντώνης Δημητρίου Αντωνιάδης ποτέ δεν αρώστησε, ποτέ δεν επήρε αναρωτική άδεια, σπάνια κανονική, για να πάει στο χωριό του τις Μηλιές του Πηλίου, ποτέ δεν τιμωρήθηκε. Τριάντα εφτά πλέρια χρόνια στο Ιπικό, πάντα το τίμησε περήφανα, αδέκαστα σαν τη γενιά του από πατέρα και μάνα του." (σελ κζ΄) και ότι: "ο πατέρας μου, παρ΄όλες τις αντάρες και τους διωγμούς (...) διαφύλαξε και ευλαβικά συντήρισε τον εθνικό τούτο θησαυρό, που σήμερα παρουσιάζει ο γιός του τον ΚΩΔΙΚΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ του ΛΑΡΙΣΑΙΟΥ αντι για χίλια δυό οφελήματα, που μπορούσε ν' αποχτήσει (...) για να καλοπεράσει η φαμίλια του, δύο φορές κατεστρεμένη για την πατρίδα και την πρόοδο του λαού (1897 και 1920). Γιατί πρέπει να θυμίσω πως ο Αντώνης Αντωνιάδης από το κίνημα στο Γουδί στα 1909, μπήκε, στο πλεβρό του Παμίκου Ζυμπρακάκη και του Βενιζέλου, μ' όλη του την ψυχή. Ποτέ δε γονάτισε, έμεινε κοντά δέκα χρόνια στο Υπουργείο των Στρατιωτικών - Διέφθυνση Ιπικού, στα '17 έλαβε μέρος στην εκαθάριση του Ιπικού από τους μοναρχικούς αξιωματικούς και στα 1920, εδιώχθηκε από το Γούναρη, στάλθηκε εξορία και αποστρατεφτηκε. Επέθανε στις 20 Γενάρη του 1944, από τις στερήσεις, έχοντας ιδεολογικά προχωρήσει αριστερότερα" (σελ κη').

Εικόνα 4: Φωτογραφία του Αντώνη Αντωνιάδη, από την εισαγωγή του "Επιστολές Διαφόρων...", σελίδα λβ΄. Στη λεζάντα διαβάζουμε:"Φωτοτυπία φωτογραφίας (1898) του τότε επιλοχία, κατόχου του Κώδικα και σωτήρα του, συνταγματάρχη Αντώνη Αντωνιάδη, με την τότε υπογραφή του".

Ο Αντώνης Αντωνιάδης, ως επιλοχίας της 2ης Ύλης Ιππικού του Α΄ Συντάγματος, πήρε μέρος στον πόλεμο του 1897 και στην επανάκτηση των χαμένων εδαφών τον επόμενο χρόνο. Έτσι το χειμώνα του 1898 ξαναβρίσκεται με την οικογένειά του στη Λάρισα. Δίπλα στο σπίτι όπου διέμεναν βρισκόταν το αρχοντόσπιτο της Τούρκο - Τζερκέζας (Κιρκάσιας) κυρά - Καμπέρως, σημείο συνάντησης πολιτικών και στρατιωτικών Τούρκων της Οθωμανικής Λάρισας. Αυτή λοιπόν δεν ακολούθησε τη φυγή των ομοεθνών της κατά την αυγή της Θεσσαλικής ελευθερίας αντίθετα, έμεινε και βάλθηκε να καθαρίζει με τη βοήθεια κάποιων γειτόνων το κατώι του σπιτιού της. Κατώι που περιγράφεται από τον συγγραφέα ως ερεβώδες, υγρό, ανείπωτα βρωμερό, με ένα πηγάδι στο μέσον του ολόγιομο, όχι με νερό, άλλα με κάθε λογής ακαθαρσία, σκουπίδια, χαρτιά, κατάστιχα, κόκαλα ζώων - γιατί όχι και ανθρώπων, προϊόντα ανομιών, λαφυραγωγήσεων, κάθε λογής καταχρήσεων...

Αυτόν λοιπόν το βόρβορο κόπιαζε η κυρά - Καμπέρω να συμμαζέψει από αιώνων αυθαιρεσία. Το σκοτεινό κατώι μαγνήτιζε τα παιδία της γειτονιάς, που κι αυτά προσπαθούσαν με τη σειρά τους να "λαφυραγωγήσουν" κάτι, κατά προτίμηση σελίδες, απομεινάρια βιβλίων με εικόνες, "παππούδες" όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας. Κάπως έτσι, λοιπόν, ένα απόγευμα πέφτει στα χέρια του μικρού τότε Γιάννη και του αδελφού του Αντρέα ένα παλιό βιβλίο, που όμως για κακή τους τύχη δεν είχε ούτε μία εικόνα. Το κοίταγαν από δω, το κοίταγαν από 'κει ... άχρηστο τους φαινόταν, πάνω που ήταν έτοιμοι να μετετρέψουν τις άχαρες, γεμάτες με γράμματα σελίδες του σε σαΐτες, εμφανίζεται ο πατέρας τους. 

Ο Αντ. Αντωνιάδης κατάλαβε αμέσως τη σημασία του χειρόγραφου, που έπεσε μ' αυτόν τον παράξενο τρόπο στα χέρια του, τη σημασία του "Κώδικα του Ιωάννου Οικονόμου του Λαρισσαίου", όπως έγραφε στις πρώτες σελίδες του και τον φύλαξε ως κόρην οφθαλμού για μια ζωή. Δεν αρκέστηκε όμως σ' αυτό, μετέδωσε και στην οικογένειά του τη σπουδή για τη φροντίδα αυτού του κειμηλίου. Στη σελίδα λγ΄ ο Γ. Αντωνιάδης γράφει: "Για τη φαμίλια μας απόμεινε και διατηρείται πια ιερό κειμήλιον το παλιό βιβλίο του πατέρα, μυριοδιαβασμένος οδηγός και σύντροφός του. Φοιτητή ιατρικής, για να με συνηθίσει να τ΄αγαπώ (...) με βάζει να συντηρώ τα χοντρά του ξώφυλα μ' αγνό μελισοκέρι, ν' αερίζω τις σελίδες του, να κυνηγώ τις ψαλίδες (...) "Να το προσέχεις σαν τα μάτια σου, κι αφού, με τον αδερφό σου, το σώσατε (...) σε τοποθετώ υπέφθυνο φύλακα - συντηριτή (...) αν εγώ δεν μπορέσω (...) εσύ, όταν μεγαλώσεις, γιατρός που σε κάνω (...) μου χρωστάς να το δημοσιεύσεις. Μετά την έκδοσή του, θα το δωρήσεις, αν τότε θέλεις, στη βιβλιοθήκη των Μηλιών, αν εξασφαλισθείς από τον κίνδυνο χαμού ή καταστροφής του για να διαβάζουν επιτόπια όσοι θέλουν και να ζήσουν λίγο φυσικά και ψυχικά την επιτόπια ατμόσφαιρα της γενέτειρας των μεγάλων διδασκάλων του γένους, του πατέρα, των προγόνων σου. Εκεί μεγάλωσε ο πατέρας μου, πλάϊ στον Κωνσταντά". Αυτά ήταν τα λόγια του στρατιωτικού Αντώνη Αντωνιάδη, μεταφερμένα στο χαρτί από το γίο του Γιάννη ...

Η εισαγωγή του Γ. Αντωνιάδη στο βιβλίου που εξέδωσε το 1964 κλείνει με τις παρακάτω γραμμές:

"Σήμερα, εκατό χρόνια, αφότου γενήθηκε ο πατέρας μου, περασμένα ογδόντα αφότου λεφτερώθηκε η Θεσσαλία, εκατό σαράντα αφότου γράφτηκε ο Κώδικας από το Λαρσινό ΙΩΑΝΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, τον εκδίνω με τα φτωχικά μου μέσα, μ' ευλάβεια στον δημιουργό, αφιερώνοντάς τον στο σωτήρα του - πατέρα μου ΑΝΤΩΝΗ Δ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ.

Τα προσολωμικά ταύτα γράματα, ατόφια, σύμφωνα με τον πατρικό πόθο - εντολή, είμαι βέβαιος θα ικανοποιήσουν όλο μας το γένος. Η μόνη ικανοποίηση για μένα.

ΓΙΑΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗ Δ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ

(ΕΒΔΟΞΟΣ ΑΡΑΒΟΣ)         

Δεκέμβρης 1963." 

 

Κλείνοντας την ανάρτηση, θέλω να σημειώσω ότι ο Γ. Αντωνιάδης παραχώρησε τον Κώδικα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Στην βιβλιοθήκη Μηλεών παρεχώρησε τρεις τόμους με φωτογραφίες του κώδικα, όπως και ένα αντίγραφο του βιβλίου που εξέδωσε, μια φωτογραφία και ένα σύντομο χρονικό του παππού του, που εκτίθεται στην Βιβλιοθήκη Μηλεών. Όλες οι πληροφορίες της ανάρτησης πάρθηκαν από αυτό το βιβλίο και συγκεκριμένα από την εισαγωγή του, που είναι γραμμένη από τον Γ. Αντωνιάδη και έχει τίτλο "Το ιστορικό της διάσωσης του κώδικα Ιωάννου Οικονόμου του Λαρισσαίου". Τα κείμενα σε εισαγωγικά είναι απ' ευθείας μεταφερμένα από το βιβλίο του Γ. Αντωνιάδη με την ορθογραφία του συγγραφέα.