Το λεξικό του Σουΐδα (ή της Σούδας)

Είναι πάντοτε απροσδόκητος ο πλούτος των βιβλίων που συναντά ο επισκέπτης της βιβλιοθήκης των Μηλεών. Βιβλία που διατρέχουν την ιστορία της τυπογραφίας και κατέχουν τη δική τους θέση στο σύμπαν της ευρωπαϊκής γραμματείας. Ίσως ένα από τα πιο σημαντικά είναι το δίτομο λεξικό "του Σουΐδα" ή της "Σούδας".

Το δίτομο λεξικό του Σουΐδα που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη Μηλεών.

Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα της βυζαντινής γραμματείας, γράφτηκε τον 11ο αιώνα, δηλαδή πριν από περίπου 1.000 χρόνια και επέζησε ως τις μέρες μας μέσα από πολλές χειρόγραφες και τυπωμένες εκδόσεις που ακολούθησαν το πρωτότυπο. Από πολλούς θεωρείται η πρώτη εγκυκλοπαίδεια που γράφτηκε ποτέ! Τυπώθηκε για πρώτη φορά από το Δημήτριο Χαλκοκονδύλη στο Μιλάνο το 1499. Η έκδοση της Σούδας που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη των Μηλεών είναι αρκετά μεταγενέστερη, πρόκειται για έκδοση των Pierre & Jacques Chouet, το 1619, στην Κολωνία.

Η πρώτη σελίδα του Α΄ τόμου του λεξικού. Στο κέντρο βλέπουμε το περίτεχνο σήμα του εκδοτικού οίκου, αριστερά μια χειρόγραφη αφιέρωση στα λατινικά. Πιο κάτω τόπος έκδοσης: COLONIAE ALLOBROGUM, εκδοτικός οίκος: Petrum & Jacobum Chouet και έτος γραμμένο σε λατινική μορφή αλλά και χειρόγραφα σε σύγχρονη: 1619, ίσως από το χέρι του Άνθιμου Γαζή, την υπογραφή του οποίου βλέπουμε λίγο παρακάτω και αριστερά!

 Παρά τον τίτλο του δεν είναι μόνο λεξικό αλλά περισσότερο μία εγκυκλοπαίδεια (ή ένα εγκυκλοπαιδικό λεξικό), στις σελίδες της οποίας οι συντάκτες της επιχειρούν να συγκεντρώσουν όλη, κατά το δυνατό, τη  γνώση του αρχαίου και του σύγχρονού τους -βυζαντινού- κόσμου. Έτσι η "Σούδα" περιλαμβάνει λέξεις, τη γραμματική, την ερμηνεία και την ετυμολογία τους μα πολύ περισσότερο περιλαμβάνει λήμματα σχετικά με πτυχές της κοινωνικής ζωής, του πολιτισμού, της επιστήμης, της ιστορίας, της πολιτικής. Πολλές πληροφορίες είναι μοναδικές: δεν υπάρχουν αναφορές κάπου αλλού και χωρίς το λεξικό του Σουΐδα, απλά... θα χάνονταν!
Για να φέρουν εις πέρας το έργο τους οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν πηγές διαθέσιμες κατά την εποχή τους: λεξικογραφικές πηγές (όπως τα λεξικά του Φώτιου και του Αρποκρατίωνα), παροιμίες, ιστορικές πηγές (όπως οι "εκλογαί" του Κων/νου Ζ Πορφυρογέννητου και τα "Βυζαντινά χρονικά"), βιογραφίες (όπως "οι βίοι φιλοσόφων" του Διογένη του Λαέρτιου), φιλοσοφικά, θεολογικά, λογοτεχνικά έργα κ.α.
Σχετικά με τον ή τους συγγραφείς αυτού του εμβληματικού έργου, τίποτε δεν είναι σίγουρο. Η αρχική αντίληψη ήταν ότι Σουΐδας ήταν το όνομα του συγγραφέα του ή του αρχηγού της συγγραφικής ομάδας. Ένα μάλλον εκκλησιαστικό πρόσωπο του ενδέκατου αιώνα που μελέτησε συστηματικά την προγενέστερη γραμματεία και ενταγμένος στην κίνηση του εγκυκλοπαιδισμού της εποχής του εξέδωσε το έργο του.

Η ιστορία ενός βιβλίου περιλαμβάνει και τις χειρόγραφες σημειώσεις που φέρει. Εδώ βλέπουμε σημείωση στο πίσω μέρος του εξωφύλλου του Α΄τόμου, πιθανώς από το χέρι του Άνθιμου Γαζή: "Ο Σουΐδας, ανήρ πολυμαθέστατος ήκμασε εν τοις χρόνοις του Αλέξιου του Κομνηνού περί τον ΙΑ΄ αιώνα (1087). Συνέγραψε το παρόν Λεξικόν (...) πολλά μέρη δεν είναι τόσον ακριβές. Μόλον τούτο τιμάται δια πολλά άξια πράγματα της αρχαιότητος τα οποία εν άλλοις δεν σώζονται, εν τούτω μόνον βρίσκονται. (...)". Εδώ παρατηρούμε την άποψη ότι ο Σουΐδας ήταν υπαρκτό πρόσωπο και την επίγνωση ότι πολλές πληροφορίες του λεξικού είναι μοναδικές!

Άλλοι ερευνητές υποστήριξαν ότι το λεξικό πρέπει να αναφέρεται ως "λεξικό της Σούδας" διότι δεν παραπέμπει σε όνομα προσώπου αλλά προέρχεται από παραφθορά της λατινικής λέξης souda που σημαίνει όρυγμα-χαντάκι που μαζεύει όλα τα νερά. Ο παραλληλισμός είναι γοητευτικός: το βιβλίο που αποτελεί το "καταφύγιο" της αρχαίας και βυζαντινής παράδοσης και που, όπως το χαντάκι συλλέγει όλα τα νερά, έτσι και αυτό, συλλέγει όλη την γνώση !

Οι 1573 σελίδες των δύο τόμων του λεξικού περιέχουν 31.342 λήμματα και είναι δίστηλες, μια στήλη γραμμένη στα ελληνικά και μια στα λατινικά. Επίσης, το λεξικό της Σούδας δεν ακολουθεί την αλφαβητική παράθεση των λημμάτων αλλά τη λεγόμενη "αντιστοιχία", που σημαίνει ότι η παράθεση των λημμάτων ακολουθεί αλφαβητική σειρά στην οποία όμως, παρεμβάλλονται οι δίφθογγοι σύμφωνα με την προφορά τους.

Το λήμμα "Α" του λεξικού. Το κυρίως σώμα του κειμένου αποτελείται από δύο στήλες η αριστερή στα ελληνικά, η δεξιά στα λατινικά. Προσέξτε τη περίτεχνη κεφαλίδα και τα αρχιγράμματα.

Λεπτομέρεια από την πρώτη σελίδα. Παρατηρήστε την αυθεντική σφραγίδα της Μηλιώτικης Σχολής: ο Κένταυρος Χείρων που φέρει στη ράχη του τον Αχιλλέα -σύμφωνα με τον μύθο ο Χείρων υπήρξε ο δάσκαλος του Αχιλλέα. Επίσης φαίνονται το έτος έκδοσης και η υπογραφή του Άνθιμου Γαζή.

Να πούμε επίσης ότι το λεξικό της Σούδας κυκλοφορεί στα ελληνικά από δύο εκδοτικούς οίκους και  ότι στην διεύθυνση: http://www.stoa.org/sol/ μπορεί κανείς να διαβάσει το σύνολο των λημμάτων του λεξικού μεταφρασμένα στα αγγλικά.
Αν όσα διαβάσατε παραπάνω για το λεξικό της Σούδας σας άνοιξαν την όρεξη για περαιτέρω εξερεύνηση πατώντας  εδώ  μπορείτε να ξεφυλλίσετε μια σχεδόν πανομοιότυπη έκδοση του λεξικού που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Λιόν. Τέλος αν πατήσετε [εδώ], επιλέξετε "Βιβλιοθήκη Μηλεών" και στην αναζήτηση, στο πεδίο "Ημερομηνία έκδοσης αρχείου", βάλετε "1619" θα δείτε τα τρία βιβλία της βιβλιοθήκης που χρονολογούνται από το έτος αυτό. Τρίτο στη σειρά είναι το λεξικό της Σούδας.