... και εγένετο εν ταις Μηλεαίς σχολείον.

Αναζητώντας την απαρχή της εκπαίδευσης στις Μηλιές πρέπει να σταθούμε στο  πρώτο σχολείο των "κοινών γραμμάτων" που δημιουργείται στο χωριό τη δεκαετία του 1760. Ιδρυτές του  σχολείου αυτού, γύρω από τα κελιά της εκκλησίας του Οσιομάρτυρος Νικολάου του Νέου, είναι οι Άνθιμος και Ζαχαρίας υιοί Πάπα-Πανταζή, Μηλιώτες. Αυτοί, έχοντας θητεύσει στο σχολείο της Ζαγοράς, καλούν τον εκεί δάσκαλο Ζαχαρία, "εκ τινός οικογενείας εν Γόλου Παππαϊαννουλαίων", όπως αναφέρουν ο Ν.Μάγνης και ο Ρ. Καμηλάρις και φτιάχνουν σχολείο στη γενέτειρά τους. Στο σχολείο αυτό μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα τα παιδιά των Μηλεών ανάμεσά τους και οι τρεις δάσκαλοι του γένους: Άνθιμος Γαζής, Γρηγόριος Κωνσταντάς και Δημήτριος Φιλιππίδης. Μάλιστα οι Μάγνης και Καμηλάρης μας πληροφορούν ότι ο Ζαχαρίας από το Βόλο ήταν αυτός που πρώτος έφερε τα γράμματα στα 24 χωριά του Πηλίου, αφού πρώτα σπούδασε στην Αθήνα την "Ελληνικήν".
Με τη διαθήκη του το 1810, ο Άνθιμος Πάπα-Πανταζής αναθέτει στον Κωνσταντά το ιερό καθήκον να συνεχίσει το έργο του. Ο Κωνσταντάς, που από το 1805 έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της ευρωπαϊκής του εκπαιδευτικής περιπλάνησης και βρίσκεται εγκατεστημένος στις Μηλιές, με προθυμία αποδέχεται τη βούληση του δασκάλου του. Παράλληλα στρέφεται στο φίλο και συγγενή του Γαζή ζητώντας του να τον βοηθήσει σε αυτό. Ο Γαζής, που βρίσκεται τότε στην Βιέννη, όχι μόνο απαντά θετικά, αλλά τον παροτρύνει να αναβαθμίσουν το σχολείο έτσι ώστε να αντιστοιχεί στην προσωπικότητα του Κωνσταντά, ο οποίος με τις σπουδές του, τη συγγραφική του δραστηριότητα και τη διδασκαλία του, είχε ήδη αναδειχθεί σε μια κορυφαία προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων. Άλλωστε ο Γαζής δεν κρύβει εξαρχής την φιλοδοξία του για δημιουργία "πανδιδακτηρίου", δηλαδή πανεπιστημίου στις Μηλιές. Γι' αυτό κινητοποιεί πλούσιους Έλληνες του εξωτερικού, αναζητεί συμμαχίες και ευεργέτες, βάζει ... λυτούς και δεμένους, όπως θα λέγαμε σήμερα, να συνδράμουν στο σκοπό του. Παρόλα αυτά όμως η απροθυμία της Πύλης να συναινέσει στη δημιουργία πανδιδακτηρίου, αλλά και οι έριδες μεταξύ των προεστών των χωριών του Πηλίου για το πού θα δημιουργηθεί η σχολή οδήγησαν τελικά την ιδέα αυτή σε ναυάγιο.
Αυτό όμως δεν κατέβαλε καθόλου τους Γαζή και Κωνσταντά, οι οποίοι συνέχισαν τις προσπάθειες για ένα ανώτερο "τακτικό" σχολείο. Έτσι ο Κωνσταντάς, έχοντας την υλική και ηθική υποστήριξη του Γαζή και πολλών ακόμη Πηλιορειτών και Ελλήνων της ομογένειας, ξεκινά τις εργασίες θεμελίωσης της σχολής το 1813 κοντά στη παλαιότερη σχολή των Άνθιμου και Ζαχαρία Παπαπανταζή, ενώ παράλληλα συνεχίζει το διδακτικό του έργο.
Στη βιβλιοθήκη των Μηλεών φυλάσσεται ένα από τα σημαντικότερα έγγραφα της σχολής, η ιδρυτική της πράξη, με ημερομηνία 1/07/1814. Η πράξη αυτή υπογράφεται από τους Γαζή και Κωνσταντά και ορίζει ότι "... ο μεν Γρηγόριος Κωνσταντάς, κατέβαλλεν εις μετρητά χρυσούς καισαρικούς πεντακόσιους. Ο δε Άνθιμος Γαζής ομοίως [...] και άπασαν τη βιβλιοθήκην αυτού".

Η ιδρυτική πράξη της Μηλιώτικης Σχολής, βρίσκεται στη βιβλιοθήκη των Μηλεών.

 Ένα χρόνο αργότερα, στις 6/8/1815, όλα είναι έτοιμα για να ανοίξει η πόρτα της σχολής στους πρώτους μαθητές της! Το κτήριο της σχολής πολυτελές και επιβλητικό εξέπεμπε δέος στους Μηλιώτες: στο ισόγειο υπήρχαν δύο μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας και στη μέση το στολίδι της σχολής η βιβλιοθήκη της. Σύμφωνα με τον κατάλογο των βιβλίων της, η βιβλιοθήκη στην ακμή της είχε περίπου 10.000 βιβλία. Οι μαθητές περίπου 150 από το Πήλιο και γειτονικές περιοχές. Γύρω από τη σχολή υπήρχαν βοηθητικά κτήρια, λαχανόκηπος, μια τεράστια δρυς κάτω από την οποία δίδασκε ο Κωνσταντάς τα καλοκαίρια και στάδιο. Επίσης η σχολή είχε στην ιδιοκτησία της ολόκληρο ελαιώνα για να καλύπτει τα λειτουργικά της έξοδα.
Από αυτό το κτήριο σήμερα δεν μας έχουν απομείνει πολλά, για την ακρίβεια έχουμε κάποιες λίγες φωτογραφίες, μία εκ των οποίων είναι πραγματικά πολύτιμη. Όχι μόνο γιατί παρουσιάζει τη Μηλιώτικη σχολή, αλλά και γιατί είναι τραβηγμένη την ημέρα που το χωριό μαζεύτηκε στην αυλή της να υποδεχθεί το τρενάκι του Πηλίου για πρώτη φορά (1903). Ακόμη και σήμερα παππούδες προσπαθούν να αναγνωρίσουν τους ... παππούδες τους από τη φωτογραφία αυτή!

Η Μηλιώτικη Σχολή, η φωτογραφία βρίσκεται η βιβλιοθήκη των Μηλεών. Η σχολή έστεκε αν και πληγωμένη, μέχρι τον εμπρησμό του χωριού από τους Ναζί, στις 4 Οκτώμβρη του 1943, όπου και κατέρρευσε. Στη θέση της τώρα βρίσκεται το Γυμνάσιο των Μηλεών.

Έως το 1817 η διδασκαλία βάρυνε μόνο τον Κωνσταντά, ο οποίος δίδασκε αρχαία και νέα ελληνικά, ιστορία, φιλοσοφία, θεολογία, ιταλικά και λατινικά. Με τον ερχομό του ο Γαζής αναλαμβάνει τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Πολύ γρήγορα η σχολή παίρνει σεβαστή θέση ανάμεσα στις ανώτερες σχολές του ελλαδικού χωρου και αναγνωρίζεται ως σημαντικό κέντρο του νεοελληνικού διαφωτισμού. Ξεχωριστή έμφαση δίνεται στις φυσικές επιστήμες, στη χρήση της δημοτικής γλώσσας και σε σύγχρονους τρόπους διδασκαλίας.
Ο "Φιλικός" Γαζής όμως, δεν γύρισε στην πατρίδα του μόνο για να διδάξει... είχε και άλλα πράγματα στο μυαλό του, όπως για παράδειγμα να οργανώσει την τοπική επανάσταση στο Πήλιο και να μυήσει οπλαρχηγούς της Θεσσαλίας και της Ρούμελης στον υπέρ πάντων αγώνα!
Η έναρξη της επανάστασης στο Πήλιο σημαίνει και το τέλος της λειτουργίας της Μηλιώτικης Σχολής, η οποία αν και επαναλειτουργεί από τον ίδιο τον Κωνσταντά το 1834, ποτέ δεν πρόκειται να αγγίξει το υψηλό επίπεδο της πρώτης περιόδου της. Η σχολή κλείνει οριστικά με το θάνατο του Κωνσταντά το 1844. Παρόλο που ο φωτισμένος δάσκαλος έκανε ενέργειες να βρει διάδοχο κάτι τέτοιο δε κατέστει δυνατό. Έπρεπε να περάσουν 38 χρόνια, δύο ακόμη επαναστάσεις και ένας ρωσοτουρκικός πόλεμος για να μπορέσουν οι Μηλιώτες να ξαναδούν το φως της εκπαίδευσης και της ελευθερίας!
Και κάτι για το τέλος: το πρώτο σχολείο των Άνθιμου και Ζαχαρία, η Μηλιώτικη Σχολή, το Δημοτικό σχολείο και το Γυμνάσιο, ο τάφος του Κωνσταντά και τα κενοτάφια των Γαζή και Φιλιππίδη, όλα είναι κτισμένα στον ίδιο χώρο, στην βόρειοανατολική πλευρά του χωριού, πάνω σε μια ράχη του βουνού, για να φωτίζουν τη ζωή, όχι μόνο των ανθρώπων του, αλλά όλων μας!